Tarihi
Çatalzeytin'in tarihçesini ayrıntılı inceleyebileceğimiz kaynaklar oldukça sınırlı. Bunun temel nedenlerinden birisi coğrafi alanın darlığı ve ekonomik değerler açısından çekici özelliklere sahip olmamasıdır.
Yukarıdaki nedenlerle birlikte yüründüğünde Çatalzeytin'in tarihini çevresindeki gelişmelerden ele almak zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
Paflagonya, Roma'nın Asya seferinden de payını aldı. Pompeius Amasya'ya kadar geldi. Çankırı ve Kastamonu'yu Attalos'a bağışlarken kuzey'de Taşköprü'yü de içine alan bir il yapıldı; Pontus Palemoriaus ili... Bu arada bir Roma donanması da kıyılan denetim altına aldı.
Osmanoğulları ile iyi yürüyen ilişkiler 1383'ten bozulma sürecine girdi. Candaroğulları Yıldırım Bayezid Dönemi'nde Osmanlı egemenliğini tanımak zorunda kalımışlarsa da Ankara Savaşı' ndan hemen somra Timur, Çankırı, Kastamonu, Kalecik ve İnebolu'yu İsfendiyar Bey'e verdi.
Fatih 1461 yılında Candarogullan Beyliği ne son 1S46 Osmanlı Devlet Salnamesine göre Kastamonu'nun 5 sancağı vardı. Bunlar: Merkez, Hocaeli, Bolu, Viranşehir ve Sinop idi. 1867 Vilayet Nizamnamesine göre onu Merkez Sancağı'nın 9 ilçesi bulunmaktaydı. Merkez, Araç. İskilip, İnebolu, Cide, Safranbolu, Taşköprü, Daday ve Tosya.
1916'da İskilip, Kastamonu Merkez. Sancağı'ndan ayrılmış ve ilçe sayısı 8'e düşmüştür.
1896 tarihli salnamede Çatalzeytin'e en yakın alan ola- nı Devrekani sayılmakta ve köyleri verilmektedir. Bunlar; Ahiler. Kutucular, Kavuncular. Bulgurcular, Sakızcılar, Ce- lebler. Sipahiler, Kadılar, Kös tekçiler, Ketenciler, Fakihler, Pulcular. Saraçlar, Yağcılar, Kuşçular, Deveciler, Sütçüler, Avcılar. Aynacılar, Çuhacılar, Kömürcüler, Çerçiler, Ara- bacılar. Çömlekçiler, Kaymakçılar, Samancı, Salcı. Çörekçi. Balcı, Çavuş, Vezir, Sarıcı. Kapancı. Tarakçı, Bostancı, Bakırcı, Camcı, Kavukçu, Baltacı, Duacı, Çorbacı, Tüfekçi, Kırmacı, Sıpacı'dır.
Bu köy isimlerinden bazıları bugün Çatalzeytin sınırları içinde yer alan köy adlarıyla aynıdır. Saraçlar, Samancı, Tarakçı (Yukarısökü) gibi. Önemli seyyahların gezi anılarında da Çatalzeytin adı geçmemektedir. Belirgin olan yol güzergahı ise Kastamonu üzerinden Sinop'tur ki bu güzergah Lidyalıların yaptığı Sardes - Sinop ticaret yolunun son etabım işaret etmektedir.
Örneğin bölgeden söz eden Katip Çelebi'nin Cihannüma adlı eserinin Liva-i Kastamonu faslında Çatalzeytin geçme- mektedir. Yine Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde Kastamonu ve Tosya'dan söz edilirken kıyıdan söz edilmemektedir. Sinop ile ilgili kayıtlara bakıldığında da Çatalzeytin adına rastlanmamaktadır.
Prof. Dr. Faruk Sümer'e göre Kastamonu, yöresinde 6 Kayı, 2 Karaevli, 5 Dodurga, 9 Avşar, 4 Çavuldur, 6 Çepni, 8 Eymür, 6 Yüregir, 8 İğdir, 3 Büğdüz adında yerleşim alanı bulunmaktadır ki bu da yörenin tam bir Oğuz yerleşmesine dönüştüğünü açıklamaktadır.
6 Çepni yerleşmesindin birisi de Çatalzeytin'de bulunmaktadır.
Kayıtların yetersizliği ilçe tarihine yönelen bu yazıyı da etkilemiş. genel çizgilerden ayrıntılara girilmesini önlemiştir.Ginolu ile ilgili ayrıntılar bu çalışma içerisinde aynca verileceği için dışarıda tutulması yeğlenmiştir. Yine de Ginolu'nun bugünkü Çatalzeytin'den bağımsız eski bir yerleşme olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Ginolu, bugün Konaklı köyüne bağlı bir mahalledir.
İkinci bir yerleşme alanı ise bugünkü adıyla Mamlay'dır (Mavro). Tarihi Osmanlı öncesine dayanan Mamlay'ın hareketli bir ekonomik yaşamı olduğu da bilinmektedir. Su değir- menleri ve hisarı, beziryağı üretim merkezi, demirci dükkanları bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir. Bir başka ilginç bilgi de Osmanlı öncesinde Mamlay'dan Mısır'a kereste gönderildiği yönündedir. Ayrıca MamIay eteklerindeki Akçay (Zakro) üzerinde salcılık yapıldığı da bilinmektedir. Dikkat edilecek olursa Devrekani île ilgili verilen köy adlan arasında Salcı da bulunmaktadır.
Genel bir değerlendirme olarak Çatalzeytin çevresinde ve özellikle de Ginolu'da Karadeniz ticaretini uzun süre elinde tutmuş olan Venedik ve Ceneviz'in etkisi küçümsenmemelidir.
Çatalzeytin, Osmanlı Devleti'nin sonlarında, 1905'te bucak merkezi 1911'de de belediye örgütü kurulmuştur. İlk Belediye Başkanı Karahaliloğullarından Hüsnü Bey'dir.
Çatalzeytin 1 Haziran 1954 tarihinde ilçe yapıldığında 24 köyü bulunuyordu. Bu köyler: Çelebiler, Aşağısökü, Anca, Canlar, Celallar, Çubuklu, Dağköy, Köklüce, Konaklı, Kirazlı, Hamidiye, Kaşlıca, Çağlar, İsmail, Kayadibi. Kuğu, Kaymazlar, Kulfallar, Doğan, Kavakören, Samancı, Saraçlar, Yenibeyler, Yukarısökü. Aynı yıl Çatalzeytin Belediyesi kuruldu. Çelebiler köyü belediyeye bağlı mahalle yapıldı. Köy sayısı 23'e düştü.1957 yılında Türkeli ilçe olunca Ayancık'tan 12 köy (Farya, Epçeler, Paşalı, Piri, Çepni, Somay, Karacakaya, Hacıreis, Hacıreissökü, Çatak, Kavaklı, Yunuslar) Çatalzeytin'e geçti. Köy sayısı 35 oldu. Daha sonraki yıllarda (1959-1971 arasında) 1 köy Türkeli'den geçti, 5 köyün bölünmeleri sonucu köy sayısı 41'e yükseldi. 1959'da Fındıklı Çepni'den, 1961'de Duran Epçeler'den, 1968'de Güneşler Kavaklı'dan, 1968'de Sökü Hacırissökü'den, 1971'de Kuzsökü Yemişli'den ayrıldılar. Kızılcakaya köyü 1968'de Türkeli'den Çatalzeytin'e oylama sonucu geçti.
Nahiyelik döneminden beri Çatalzeytin'in en eski köylerinden olan Dağköy ve İsmail 1956, 1963 ve 2003 yıllarında 3 kez Bozkurt ilçesine geçmek için girişimde bulundular. Bu 2 köyün 3 başvurusu da kabul edilmedi. İlçeden göç hareketlerinin yönü yoğun olarak İstanbul, Karabük ve Zonguldak' adır.
Ana Britannica, Cilt 6
Cunbur Müjgan (Dr.) "Kastamonu Tarihinde Ahiler ve Esnaf Kuruluşları" Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler, Gazi Üniversitesi yayınları
Evliya Çelebi, Seyahatname
Gökoğlu, Ahmet Paphlagonia (Paflagonya) Cilt 1, Doğru Söz Matbaası. 1952
Kaplan Esat, Çatalzeytin Göç ve Çatalzeytinli Güray Matbası İstanbul, 1994
Katip Çelebi, Cihannüma
Taran Refik, (Yard. Doç.Dr.) " Selçuklular Döneminde Kastamonu" Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler 1988, Kastamonu, Gazi Üniversitesi Yayınlan
Türk Ansiklopedisi Cilt XI, MEB Ankara 1963
Yurt Ansiklopedisi, Cilt 6
Çatalzeytin Kaymakamlığı Köy ve Mahalle Muhtar, İhtiyar Heyetleri Mühür Tatbik Defteri. 1954
ÇATALZEYTİN İLÇE COĞRAFYA
Coğrafi Yapı
Kastamonu ilinin kıyı ilçelerinin en doğusunda. Sinop il sınırında yer almaktadır. Coğrafi bölümleme olarak Batı Karadeniz Bölümü'ndedir. Koordinatları 40 48' - 42 02' kuzey enlemleri, 32 43' — 34 37' doğu boylamlarıdır.
İlçenin yüzölçümü 318 km2 dir. Kuzeyde Karadeniz, batıda Abana ve Bozkurt, güneybatıda Devrekani, güneyde Taşköprü ve doğuda Sinop ilinin türkeli ilçesi ile komşudur. Yüzölçümü bakımından Abana ve Bozkurttan sonra 3. küçük ilçedir.
İlçe toprakları kuzeyde Karadeniz kıyısında uzanan bir ova şeridi ile güneydeki dağlık Küre dağları (İsfendiyar) kıyı ile iç kesimler duvar konumundadır. Dar ve derin vadilerle yarılmış olan Küre dağlarının Çatalzeytin sınırları içerisindeki en yüksek noktası 1958 metre yüksekliğindeki Yaralıgöz Kıyıdan hemen sonra başlayan genç kıvrım Küre özellikle ulaşım açısından ciddi güçlükler yaratmaktadır.
Yaralıgöz'den sonra yüksek dağlar Topruk Dağı (1028m. Kokarca (918m.), Kadı (850m.) dağlandır. Belirgin ise Göynük (912m.), Asmak ve Yılanlı (862m.),' nar (814m.), Karamanla- (765m), Kavaklı ve Uluyay (689m.), Uvay (540m.), Sankaya (524m.), Çorak (4 Alfat (239m.) ve Güney (202m.) tepeleridir.
İlçe merkezi, Küre dağlarından doğan çayların 1 si ile oluşan ve Karadeniz'e dökülen Çatalzeytin Deresi zında kurulmuştur. Akarsular: doğuda Akçay, Huğla Çay Farya Çayı, İnanya Çayı ve Şeyhşaban Deresi yer alırken batıda, Harda Çayı ve Kuğu Deresi bulunmaktadır. Akarsu ların rejimleri yağışlann yıl içindeki dağılışma bağlı olarak düzenlidir. Akarsulann su seviyeleri yıllık yağışların ortak masının azaldığı Haziran, Temmuz ve Ağustos ay düşmektedir. Akçay, Türkeli sınınnı Kuğu Çayı da sınırını belirlemektedir.
Karakteristik Karadeniz ikilimi egemendir. Yazlan sen ve yağışlı kışlan ılık ve yağışlıdır. Yağışlar her mevsim görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 13,5 derecedir. Yıl içinde açık gün sayısı 63, bulutlu gün sayısı 179.' sayısı 122'dir. Yıllık yağış miktarı 1050-1200 mm civarındadır. Ortalama kar yağışlı gün sayısı 8. Ortalama gün sayısı 26'dır.
Ortalama rüzgar hızı 3-4 metre/saniye ben en hızlı rüzgar yönü güney yönünden esenlerdir. Kış aylarında ilçenin güneyinde, yüksek alanlarda etkili kar yağışları görülmektedir. Çatalzeytin'den başlayarak İnebolu'ya: Kerempe Burnu'na kadar uzanan kıyı oldukça düz bir şekilde görülmektedir. Ortalama olarak deniz sıcaklığı en yüksek 14 derece, en düşük 5 derece civarındadır. Yıllık ortalama ise mayıs ayı deniz sıcaklığına yakındır (13.4 derece).
Kıyı. Balkanlar üzerinden gelen gezici depresyonlara açıktır. Bu da her an fırtına patlamalarının oluşmasına neden olabilmektedir.
Orman açısından zengin olan ilçede iğne yapraklı ağaç türlerinden kızılçam, sarıçam, köknar, porsuk; yapraklı türlerinden ise kayın, meşe, dişbudak, akçaağaç, kzılağaç, karaağaç, kestane, ıhlamur, şimşir, yabani findik, kavak. gürgen ve çınar bulunmaktadır.
İç kesimler ile kıyı kesimler arasında farklı hayvan türlerine rastlanmaktadır. İç kesimlerde ayı, tilki, domuz, bıldırcın, yabani ördek yaygın olarak bulunmakta iken kıyıda yavşan, tilki, sansar, porsuk ve keldik türleri yaygındır.
Deniz ürünleri içinde hamsi, uskumru, lüfer, palamut, kefal istavrit ve mezgit ön sırlarda yer almaktadır. Ancak balıkçılık ekonomik gelir kaynağı olarak etkili değildir. Ginolu'da bir balıkçı barınağı bulunmasına karşın balıkçılık önemli bir sektöre dönüşmemiştir. Balıkçılığın gelişmeme- bir başka nedeni de Karadeniz'de 200 metre derinliğin türlerinin yaşayamamasıdır.
Tarım, arazi yapısının parçalı ve eğimli olması nedeniyle sorunludur. Tarımdan yeterli kazanımın elde edilemeyişi İç kesimlerde tipik dağınık yerleşme biçimi görülmektedir. Yapı malzemesi ağaç olmasına karşın son yıllarda beton yapılarda ciddi bir artış sözkonusudur. Yeterli kıyı uzunluğuna sahip olmasının yanında güneşli gün sayısının sınırlı olması, deniz turizminin gelişmesini engellemektedir. Turizm yatırımları da yeterli değildir.
İç kesimlerle bağlantı Küre dağları üzerinden yapılmaktadır. Dağların durumu ulaşımı da güçleştirmektedir. İl merkezine uzaklık yaklaşık 100 km'dir. Doğu-batı yönündeki ulaşım da yine güç koşullarda yapılmaktadır.
Çatalzeytin-Devrekani yolu üzerinde bulunan Çatalzey- tin'e 65 km. uzaklıkta olan Yaralıgöz önemli bir mesire yeridir. Masa, bank, ocak, tuvalet, içme suyu, kuyu kebabı bulunan Yaralıgöz tesisleri günde yaklaşık 1000 kişiye hizmet sunabilecek bir kapasiteye sahiptir. Ginolu Kalesi ve koy ilçenin en güzel alanlarındandır.
Çatalzeytin-Kaymazlar sahasında tenörü %14.73 Mı olası rezervi de 30.000 ton olan manganez bulunmaktadır. Sökü köyü sınırlan içinde Çukursökü Yaylası'ndaki mermer yataklannın rezervi 50 milyon ton olarak MTA raporlarında görülmektedir.
İlçede kadastro çalışmaları 25.4.1991 yılında Merkez Mahallesi ile başlamıştır. 21 Kasım 2001'de Çelebileri kadastro çalışmaları tamamlanmış, Kasım 2006 ile Nisan 2008 tarihleri arasında da 41 köyün kadastro işlemleri bitirilmiştir.İlçe merkezinin kanalizasyon işi 29.06.1983'te İha edilmiştir.
Balık Çeşitleri:
Levrek, kalkan, lüfer, istavrit, kefal, mezgit kötek, zargana, palamut, hamsi, somon, sarıkanat, çinekop. barbut ya, torik, kofana, çarpan, güvüt, mercan, mersin, tirsi, di balığı, iskorpit, kaya çarpanı, kum çarpanı, karagöz, gümüşbalık, lapina, kayabalığı, sivri, yılanbalığı, pisi, kırlangıç, haskefal, sarıyanak, tekir, minekop, galya. trokony vatoz, camgöz, tırgana, sardalya.
İstavrit azmanı, uskumru nesli tükenen balıklarımızdır. Ayrıca; midye, kum midyesi, salyangoz deniz ürünleri arasındadır.
ÇATALZEYTİN İLÇE NÜFUS
Nüfus
Çatalzeytin’in nüfus yapısına ilişkin elde edebildiğim ilk resmi veri 1935 yılına ilişkindir. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü tarafından yayınlanan (1937) kitapçıkla Çatalzeytin, İnebolu’nun nahiyesi olarak belirtilmekte ve 24 köyü sayılmaktadır.
Bu köyler; Aşağısökü, Canlar, Ceditli, Celaller, Çubuk lu, Çelebiler, Dağköy, Didi, Firistay, Ginolu, Güdüle, Hamidiye, İnanya, İsmail, Kayadibi, Kaymazlar, Kuğu, Mamlay, Mutça, Samancı. Saraçlar, Sökü, Yenibeyler'dir.
Bu köyler içinde nüfusun en çok olduğu yerler Celaller (667), Mamlay (554), İnanya (436), Samancı (420), Mutça (386), Yenibeyler (370), Sökü (365). Güdüle (341). Ginolu (338), İsmail (300). En düşük nüfus Kuğu (157) ve Aşağısökü (164) olarak belirtilmektedir. Merkez nüfusu 785 olan Çatalzeytin nahiyesinin 1935 yılı toplam nüfusu 45 474'ti
Nüfusun gelişim seyri ile ilgili olarak bundan sonraki süreci 1970’i esas alarak bir değerlendirme yapmayı uygun bulduk. Bu tarih göçün yoğun olarak ilçe gündemine girmesi açısından önemlidir.
1970 nüfus sayımına göre: (Toplam alan 318 km2)
Toplam
Nüfus
Şehir
Merkezi
Köyler
Toplamı
Erkek
7 677
968
6 709
Cadın
9 827
944
8 883
Toplam
17 504
1 912
15 592
Nüfus yoğunluğu: 55/ km2
1935 yılında köy sayısı 24 iken nüfusun 45 474 olmasına karşın 1970 sayımında 41 köy ile toplam nüfusun 17 504 larak gerçekleşmesi, göç olgusunun ilçeyi önemli ölçüde etkisi altına aldığını göstermektedir.
1985 yılında Çatalzeytin’in toplam nüfusu 14 896 olarak gerçekleşmektedir.
1985 nüfus sayımına göre:
Toplam
Nüfus
Şehir
Merkezi
Köyler
Toplamı
Erkek
6 478
1 541
4 937
Kadın
8 148
1 445
6 973
Toplam
14 896
2 986
11 910
Nüfus yoğunluğu: 46.8/ km2
1985 nüfus sayımı sonuçlarının en dikkat çekici yönü şehir merkezinde kadın-erkek nüfusunda erkek nüfus fazla ben köyler toplamında kadın nüfusu açık ara öndedir. 2036'lık bu fark Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu durum erkek nüfusun ilçe dışına göçünün bir göstergesidir, Eşler köyde bırakılmıştır. Tarımsal etkinliklerin sürdürülmek istendiği ortadadır.
1990 yılı nüfus sayımına göre:
Toplam
Nüfus
Şehir
Merkezi
Köyler
Toplamı
Erkek
4 823
1 625
3 198
Kadın
6 257
1 540
4 717
Toplam
11 080
3 165
7 905
Nüfus yoğunluğu: 34/ km2
1990 nüfus sayımına göre ortaya çıkan birinci sonuç nüfusun azaldığıdır. Kadm-erkek dağılımında da bir önceki profil kendini korumaktadır.
2000 yılı nüfus sayımına göre:
Toplam
Nüfus
Şehir
Merkezi
Köyler
Toplamı
Erkek
4 086
1 865
2 221
Kadın
4 422
1 545
2 877
Toplam
8 508
3 410
5 098
Nüfus yoğunluğu: 26/ km2
2000 yılı için şehir merkezinde kısmi bir artış görülmekte iken ilçe toplam nüfusunda önemli bir düşüş görülmekledir.
2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre köylerin nüfusu büyük oranda 100’ün altındadır. Paşalı (340), Karacakaya (329), Çatak (259), Yunuslar (222), Çağlar (193), Çepni (182), Konaklı (186) ilk sıralarda yer almaktadırlar. Bu yıl Kulfallar köyü 29 nüfus ile en alt sıradadır.
Genel Bir Değerlendirme:
2000 yılı nüfus sayımı kesin bilgilerine göre Çatalzeytin nüfusunun eğitim durumu aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.
06 yaş üzeri okuma-yazma bilmeyenler 251 (%8.1), ilkokul mezunu 1278 (%41.3), ilköğretim okulu mezunu 87 (%2.8), ortaokul mezunu 323 (%10.4), lise mezunu 290 (%9.3), lise dengi meslek okulu mezunu 88 (%2.8), yüksek okul mezunu 149 (%4.8).
Çatalzeytin merkezinde 12 yaş üzeri toplam nüfus 2730 iken 15-44 yaş grubunda 1 662 kişi bulunmaktadır. İstihdamın yoğun olduğu bu yaş grubunda 712 erkek, 95 kadın olmak üzere toplam 807 kişinin istihdam edildiği görülmektedir. Bu da toplam ilçe nüfusunun (3 410) %23.6’sını oluşturmaktadır. 12-64 yaş grubunda işgücünde yer almayan toplam 1 753 kişinin 336’sı öğrenci, 873’ü ev kadını, 372’si emeklidir.
İstihdam edilen toplam 807 kişinin 358’i tarım dışı üretim etkinliklerinde çalışanlar ve ulaştırma makinesi kullananlardan oluşmaktadır (%44.3). İkinci sırada ise hizmetler sektöründe çalışanlar yer almaktadır (118, % 14.6).
Sonuç
Elimizdeki kesin sonuçlara bakıldığında Çatalzeytin'in nüfus yapısı için aşağıdakileri söylemek olanaklı görülmektedir.
İlçe toplam nüfusunda göçe dayalı olarak sürekli azalma sözkonusudur.
İlçe merkezi küçük dalgalanmalarla birlikte belirli bir standart yakalamış ve bunu korumaktadır.
Şehir merkezinde kadın-erkek nüfusu dengeli iken köylerde erkek işgücünün göçüne dayalı olarak kadın nüfus fazladır.
İlçe merkezinin 2000 yılı 06 yaş üzeri toplam nüfusunun (3 088) %46.4’ü, 25-54 yaş grubunu oluşturmaktadır. 65 yaş üzeri nüfus ise %8.7’dir.
İlçe merkezinin 06 yaş üzeri toplam nüfus içerisindeki payı ise %37’dir. Bu sonuç Türkiye ortalamasının altındadır. Yani genç nüfus oranı düşüktür.
Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının (yaklaşık 90/km2) oldukça altındadır.
Tarım toprakları terkedilmiş durumdadır ve tarımsal etkinlikler olabildiğince azalma eğilimindedir.
Doğal özellikleriyle doğru orantılı bir nüfuslanma sözkonusu değildir. Nüfusun artması istihdam olanaklarının yaratılmasına bağlı
